Okuduklarımızdan çıkarımımız, çevre koşullarının biçimi (form) ne kadar etkilediği çok fazla araştırılmamıştır. Ne var ki böyle bir araştırmayı yapmanın bir takım kısıtlılıkları vardır: (1) Geçmişten bize kalan fosiller neredeyse tamamen kemikler biçimindedir, kemikler ortam koşulları hakkında bilgi vermezler, sadece yaşları bir takım teknik yöntemlerle saptanabilir, ne zaman yaşadıklarını tahmin edebilirsiniz. Bulundukları yeryüzü katmanı da ortamın nasıl olduğu konusunda kısıtlı bilgi sağlar. (2) Genetik bilimindeki ilerlemeler formu genlerin belirlediği şeklinde bir algı oluşmasına neden olmuştur, ne var ki genlerin bloke edilmeleri ya da aşırı aktif hale getirilmeleri, formda çok baskın bir değişikliğe neden olmamakta, genellikle embriyonun yaşamasına olanak tanımamakta, dolayısıyla kısıtlı bilgi sağlamaktadır.
Gaga nasıl uzuyor?
Yine de çevre koşullarının ve ekosistemin biçimi değiştirebildiğine dair gözlemler vardır. Örneğin canlının vücudunun doğal parçası olan bakteriler ve diğer mikroorganizmalar biçimlendirici özelliğe sahiptir. Civciv mikropsuz ortamda büyütüldüğünde kalın bağırsakları gelişemezken, kör bağırsağı aşırı büyümektedir. Biçime ilişkin gözlemlerden en çok bilineni ise Darwin’in ispinozların gagaları konusundaki gözlemidir. Darwin ispinozları türleri arasındaki en önemli farklılığın gaga yapılarının büyüklüğü ve şekilleri olduğunu düşünmüş ve bu durumu “ispinozlarının gagalarının onların farklı besin kaynaklarına göre uyum sağladığı” şeklinde yorumlamıştır. Çok sonları, ispinozların gagalarının genetik ve moleküler biyolojik açıklamaları için Harvard Üniversitesi’nden Arhat Abzhanov ve arkadaşları bir araştırma yürütmüşler, bu çalışmaya dayanarak gaga şeklindeki değişimleri “calmodulin” olarak adlandırılan ve kalsiyum metabolizmasında işlev gören bir genin “ifadesinin artmasıyla” açıklamışlardır. Zira gagayı oluşturan dokulardaki genin yapay olarak artırılması üst gaganın uzamasına neden olmuştur.
Aynı etkene bağlı, ancak birbirinden bağımsız değişkenler
Darwin’in gözlemi ve yüzlerce yıl sonra bunun açıklanmasında kullanılan yöntem, aslında bilimsel düşünceye eleştiri getirilmesini de gerektiren bir takım kısıtlılıklar içerir. Darwin bir gözlemde bulunmuş ve bunu “doğal seçilme ve koşullara uyum” için çok iyi bilinen bir kanıt olarak sunmuştur. Ne var ki yazının başında da dile getirdiğimiz üzere, biyolojik sistemler tanımlanmış ya da bilinmeyen ortam koşullarından çok ciddi biçimde etkilenmektedir. Abzhanov ve arkadaşlarının bunun genetik arka planına dair getirdikleri açıklama, değişimin hangi mekanizmalarla olmuş olabileceğine ilişkin bir öneriden ibarettir, onlar da dış görünüşteki bir değişikliği gözlemişlerdir. Oysa gerek Darwin’in gözlemi döneminde, gerekse sonrasında ortam koşullarında gerçekleşen, ama gözlemlenmesi teknik olarak mümkün olmayan sürekli bir değişim söz konusudur. Bu değişim vücudu biçimlendirebilen mikroorganizmalardan tutun, hava koşulları nedeniyle değişen besin kaynaklarını da içermektedir. Dolayısıyla ispinozların gaga uzunlukları ve beslendikleri böcek türleri aynı etkene bağlı, ancak birbirinden bağımsız sonuçlar da olabilir. Dolayısıyla “ispinozların gagaları böcek derinde yaşadığı için doğal seçilimle uzamayabilir”, bilakis “böceği derine sürükleyen etken aynı zamanda (ama böceğin yaşadığı derinlikten bağımsız olarak) gaganın uzamasına da yol açabilir”.
Kaynaklar:
- http://evrimolgusu.blogspot.com.tr/2009/01/cevher-12-darwinin-galapagos-ispinozlar.html
- Abzhanov A, Kuo WP, Hartmann C et al. The calmodulin pathway and evolution of elongated beak morphology in Darwin’s finches. Nature 2006; 442: 563-567.
