Satranç günlük yasama dair çok güzel bir model sunar. Altmış dört kare ve her oyuncu için 16 taşla mükemmelen ifade eder. Roller bellidir, oyun açıktır, şans yoktur.
Açılışta sıranın en başında sadece ileri hareket eden ve her türlü rakip taşı ancak çapraz konumdayken alabilen piyonlar vardır, önlerine bir taş sürerseniz sabit kalır. Arka köşelerde kaleler, yanlarında ise atlar ve filler durur. At L biçiminde zıplar, kale düz sınırsız, fil çapraz sınırsız hareket edebildiğinden “koridor” tutar. Şah sanılanın aksine kralı değil var olmayı (bayrak) temsil eder. Başlangıçta merkezde ve hareket yetisi hem düz hem çapraz sınırsız olan vezirle yan yana durur.
Sonlanma şahın kaybedilmesiyle olur. Şah komşu konumdaki her taşı alabilir, ama aynı şekilde rakip herhangi bir taşla da alınabilir. Vezirin sınırsız hareket yeteneğine karşı şah her yöne sadece bir adım atabilir. Rakip taş şahı uzaktan da tehdit edebiliyorsa ancak araya kaybedilmesi pahasına başka bir taş sürülerek korunabilir.
Bu pozisyona açmaz denir.
Taşların gözünden satranç
Şimdi olaya bir de taşların gözünden bakalım. Vezirin onca hamle yeteneğine rağmen oyunun temeli şahtır. Vezir ister istemez şah olmak ister. Vezir hareket yeteneğine kapılıp aynı zamanda şah da olmak isterse bu durum daha baştan vezir kaybı demektir.
Diyelim ki oldu, kural değişti. Doğru planlama yapılmazsa en ufak hatalar bile fil, kale ya da at kaybıyla sonuçlanır, elde kalan piyonlar koridor hamleleri için yetersiz kalır. Piyondan at rolünü oynamasını isteyemezsiniz, sıçrama yapmasını da bekleyemezsiniz. Şaha dönmeye çalışan vezir onunla yapışık hale geldiğinden kendini daha baştan açmaza sokmuştur.
Kural bir kere delinince şah olma sevdası diğerlerine de bulaşır. Madem vezir şah olabiliyordur, onlar da değişir. Kazanmak coşkusuyla hemen hepsi çakala dönüşebilir. Birlikte önce kendi vezirlerini yerler, kurtarılmış şah makamının akıbeti sonraki meseledir. Bir zamanların mağrur veziri şahlık zinciriyle bağlıdır, olana bitene çaresiz seyirci kalır.
Çıkarılması gereken dersler
Hiç olmaması gereken şah-vezir konumunun eski vezir için sadece iki çıkışı vardır. Ya bir bahane üretip masayı şaşırtır, ya da rakibi oyalarken piyondan yeni vezir çıkarır (piyon rakibin ilk sırasına erişirse vezire dönüşür). Ama ilk alması gereken ders şudur: “Satranç binlerce yıldır oynanan oyundur, çünkü kuralları değişmez.”
