Abraham Maslow (1908-1970) tarafından tanımlanan insanın var olması için gereken ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidi (1943) sık başvurulan özgün bir modeldir. Bütün canlılar gibi beslenme gereksinimlerin temelinde yer alır, insan için hayvanların bir kısmının aksine örtünme ve barınma da temel ihtiyaçlar arasında yer alır. İkinci sırada yer alan güvenlik kısmen güvenlik kurumları ve bireysel önlemlerle halledilir, böylelikle şehir (-polis) kavramı doğar. Bu iki aşamayı geçen insanların üçüncü gereksinimi ise ait olma duygusudur. Bir topluluğa üye olma, aynı okuldan mezuniyet, bir takımı tutma ait olma ihtiyaçlarını karşılar. Maslow gereksinimler piramidinin ilk üç basamağı aslında kişinin kendisi tarafından kazanılmaz; insan yavrusu olarak doğmanın doğal sonucudur ve başkaları tarafından verilir.
Ancak mesele bir üst basamağa çıkmak olduğunda durum değişir, zira bir üst basamak değer ihtiyacıdır. İnsanlar aileleri ya da arkadaşları tarafından zaten sevilirler; daha özel bir sevgi kazanmak istiyorlarsa bunu kendileri başarmak zorundadır. Sevgiyi kazanmanın yöntemi açıktır, severseniz sevilirsiniz. Aynı şey bir yere kadar saygı için de geçerlidir, insanlar başkalarını sayarlarsa sayılırlar, böylelikle piramitte bir basamak daha yukarı çıkılır. Ama tepeden önceki son basamak saygınlıktır, “saygın olma” aşamasında işler daha karışıktır. Sevgi sevilerek, saygı sayılar kazanılabilse de, saygınlık “kabul edilmiş” olmaktır. Bu basamağa bireyin basit bir adımlamasıyla çıkılamaz. Saygınlığın oluşması zamana ve istikrara tabidir.
Saygınlık aşaması için gerekenler
İyi işler yapmıyor olmak, mesela cömertlik, hayırseverlik saygınlık aşamasına doğrudan götürmez. Saygınlık için ortalama tutumunuzun toplum yararına olması yetmez, bilakis diğerlerinin varlığını tehdit etmiyor olması da gerekir. Zenginin bağışı ile fakirin zekatı birbirinden farklıdır. Ortalama yaşamınızın örnek olması ayrıca beklenir: Yani “yaptığınız şey çok zor olmamalı, aslında herkes tarafından uygulanabilmeli, ama siz istikrarla uyguladığınız için diğerlerinden farklı olmalısınızdır.” Saygınlık aşamasında toplum sizi bireysel olarak tanımasa bile “kanaat getirir” ve aşırılıklarınız olmadığı sürece sürecek ve güçlenecek bir “kabul edilmişlik” seviyesine çıkarır. Maslow bundan sonra artık piramidin tepe notasına erişilebileceğini söyler, kişi kendini gerçekleştirme aşamasına gelir, ama daha fazla açıklama bulunmaz.
Zamanın ruhunun Maslow deformasyonu
Ne var ki zaman klasik Maslow gereksinimler piramidinin dayandığı aşamaları eğer, büker; yaşam koşullarının farklılaşması piramit yapısında değişikliklere neden olur. Modern dünyanın üretim modelleri emeği ucuzlatır. Dolayısıyla piramidin tabanı artık eskisi kadar geniş olmak zorunda değildir. Şehirler güvenlik açısından önleyici olamasa da saptayıcı engellemeler kurar. Yüksek çözünürlüklü kameraların gözü her yerdedir; suç yine işlenir, ama daha kolay saptanır hale gelir, piramidin bu basamağı da daralır. Aidiyet kaçınılmaz olarak varlığını sürdürürken insanlar sevgi ve saygı kazanımında bile daha fazla çaba sarf etmek zorunda değillerdir. Dijital sistemler arkadaşlık ağını sanal biçimde genişletirken, sanal aidiyeti olanaklı kılar. Artık internet gruplarında yer alabilir, buradan arkadaş, hatta takipçi ve bir cins sanal saygınlık da elde edebilirsiniz.
Sonuç olarak Maslow piramidi zaman ve koşullarla yeniden biçimlenir, artık farklı bir geometri söz konusudur. Bununla devam edeceğiz.
