Sözlükler nostalji kelimesini genellikle “eskiye olan özlem” olarak tanımlar; ama günlük dilde bu kadar sık kullanılan bu kavram konusunda yazılı metin bulmak göründüğü kadarıyla çok kolay değildir. Kavrama ilişkin en iyi değerlendirmelerden biri Gazete Duvar’da Emek Erez imzasıyla 2018’de yayınlanan kitap anlatımıdır (1). Erez bu yazıda Barbara Cassin’in kaleme aldığı “Nostalji ‘İnsan Ne Zaman Evindedir?’” (Kolektif Kitap, Çeviri Seçil Kıvrak) eserini değerlendirir:
“Nostalji kelimesinin zihnimizdeki ilk çağrışımı yurt, sıla özlemi veya geçmişte kalmış olana duyulan sevgi, hasret gibi anlamlardır. Barbara Cassin “Nostalji ‘İnsan Ne Zaman Evindedir?’” adlı kitabında bu kelimeyi çeşitli bağlamlarda tartışıyor. Yazar metin boyunca kendi deneyiminden yola çıkarak nostalji adını verdiği duyguyu sorguluyor. Ona göre önemli bir nostalji özelliği gösteren ve Yunan dili ve kültürünün temelini oluşturan “Odysseia” ve Vergilius’un Aeneas adlı metni üzerinden, insan ne zaman evindedir? Kök salmak ne demektir, köken nedir? Tek bir dil var mıdır? Sürgünlük ne zaman başlar? Göçmen kimdir? gibi sorulara da cevap arıyor. Kitabı önemli kılan yan ise nostaljiyle birlikte vatan, sürgün, anadil gibi günümüzde de çok sık tartışıp konuştuğumuz konuları bir araya getirmesi. Yazar ayrıca Arendt’in kendisini bir halk veya ülke yerine dil ile -Alman dili- tanımlamasının nedenlerini irdeleyerek bunun da nostalji ile bir bağlantısı olup olmadığını sorguluyor.”
Erez’in anlatımıyla; Cassin nostalji kelimesi üzerinde dururken bu kelimenin Yunanca gibi dursa da, İsviçre Almancasından bir kelime olduğunu iddia eder. Kelimenin 17. Yüzyıl’da literatüre geçmiş bir hastalığın adı olduğunu ve anlamının 14. Louis’nin paralı askerlerinin sıla özlemini ifade etmek için icat edildiğini savunur. Cassin’e göre nostos (dönüş) ve algos (acı, eziyet) kelimelerinden oluşan nostaljinin zaman içerisinde “dönüş” anlamı galip gelir Yazar ilk bölümde buradan yola çıkarak, Odyssea’nın kahramanı Odysseus’un eve dönüş hikâyesini, çektiği sıkıntıları evde olma duygusunu, tanıma ve tanınmanın bir yerli olmak ve kimlik ile bağlantısını kurmaya çalışır.
Kelime zaten bileşiktir, bire bir karşılığı nostos ev, algia ise acı, sızı anlamına geldiğinden ev özleminden çok “ev sızısı” anlamına gelir. Kelimenin savaş nedeniyle evlerinden uzak olanların çektiği hasret olarak yorumlanması olasılıkla bundandır. Uzun süre cephede olan bireylerde yuvalarına yönelik ortaya çıkan özlem olarak yorumlanmış, günümüzdeki kullanımda eskiye duyulan özlem halini almıştır. Ne var ki Cassin’in alıntıladığı “Odysseia” destanının Odysseus’unun anlattığı (kitabı okuyacak zamanımız olmadığını peşinen söyleyelim) “baba toprağına geri döndüğünde adasını tanıma, ancak üzerine çöken sekiz senelik uykudan sonra adasını artık tanımama, yani yabancılık” hissidir. Çünkü “ne oradadır ne de orada değildir”, bu eski tanıdıklarının onu atık tanımamaları biçiminde de tezahür eder.”
İşte bu tanım nostalji kelimesinin sıla özlemi yerine sıla acısı olarak betimlenmesine götürür. Aslında kastedilen acı geri dönmüş olmaya rağmen hiçbir şeyin bıraktığı gibi bulunmamasıdır. Zaman geçmiş, onlar hatırlasalar bile geride kalanlar yaşamlarını sürdürmüşler, dönenlerin onları bıraktıkları zamanın ötesine geçmişlerdir. Bunun farklı bir kurgusu belki de savaşa gidilmiş olmasının da sorgulanır hale gelmesidir. Cassin’in seyretmesi olasılığı yüksek görünmese de, David Morrel’in 1972’de yazdığı ve 1982’de Silvester Stallone’nin yönetip oynadığı Rambo karakteri de bu duygudan yola çıkar.
Kaynak 1. Emek Erez. Nostalji nedir? Duvar, 23 Haziran 2018. https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2018/06/23/nostalji-nedir
