Covid-19 için geliştirilen aşılar en az gelecek birkaç ayın ana gündemini oluşturacak, ama olasılıkla gerisi de gelecek. Bu yazının amacı aşıların etki prensipleri konusunda genel bilgi vermek yerine doğrudan Çin aşısı olarak adlandırılan ve ülkemize genel uygulama alanı bulacak CoronoVac konusunda genel güncel bilgileri aktaracak.
Bir ilaç ya da aşı olsun uygulamaya girmeden önce üç aşamalı denemeden geçer, bu genel kuraldır. İlk aşama (Faz I) aşı uygulamasının beklenmedik bir sorun yaratıp yaratmadığını sınar. Faz II olarak adlandırılan aşama ise aşının istenen antikor (koruyucu madde) oluşturup oluşturmadığını temel alır: “Madem aşı uygulaması güvenlidir, istenen biyolojik amacı gerçekleştirip gerçekleştirmediği Faz II ile sınanır”. CoronaVac’ın bu iki aşamayı başarıyla geçtiği ne dair sonuçlar geçen ay sonunda The Lancet’te yayınlandı (1), aşı biyolojik amacına erişir görünmekte. Faz I için hazırlanan 3 ve 6 mikrogramlık ana içerik alüminyum tuzlarıyla birleştirilerek uygulandı. Burada dikkati çeken tek bir fark var, Faz I için yapılan aşı tamamen Çin’de üretilirken, Faz II’nin hammaddesi İsveç’te biyotanklarda üretilmiş. Bağışıklık uyarısı için gereken unsurlar İsveç üretiminde daha üstün bulunmuş, ama bu yöntem farkı aşıların genel bağışıklama potansiyeline anlamlı yansımamış, yani bir sorun yok görünüyor.
Varsayım olarak koruyucu, pratiğe nasıl yansır?
İlk iki aşamayı geçen aşı ise Faz III ile değerlendirilir, Faz III ilk ikisine karşı daha uzun bir süreç, çünkü yapılan işin pratik günlük yaşama yansımasını ölçüyor, o nedenle “zamana tabi”, yani gerçek başarı kriteri bu aşamadan sonra elde edilecek. Bir diğer anlatımla aşının hastalıktan koruma, daha sakin geçmesini sağlama ve elde edilen bağışıklamanın toplumun bütününe yansıma gibi nihai değerlendirmesi bu fazın sonuçlarına bağlı, yani aslında uzun soluklu ve iyi izlenmesi gereken bir dönemden bahsediyoruz.
Sadece Türkiye’de değil, bütün dünyada merak konusu olan ve akla takılan bazı noktaları da şimdiden açıklamak gerekiyor:
Aşının artıları
1. Aşının içerisinde neden alüminyum tuzları kullanılıyor?
Alüminyum ya da diğer metal tuzlarının kullanımı bağışıklık uyarısı için aslında temel zorunluluk, aksi takdirde zayıflatılmış virüs partiküllerinin kalıcı bağışıklık sağlamaları olanağı çok kısıtlı. Kullanılan alüminyum toksisite yaratacak derecede yüksek mi, değil. Günlük yaşamda, yaşadığımız ortama koşullarına bakarsanız bu düzeyde metal tuzu aslında bambaşka yollarla da alınıyor, aşından alınan alüminyum bunların yanında eser kalır.
2. Aşı olmak, hastalığı geçirmiş olmaya kıyasla ne kadar bağışıklık yanıtı oluşturuyor?
Eldeki veriler daha az olduğunu gösterdi, bu aşının oluşturduğu biyolojik yanıt miktarı hastalığı geçirmeyle elde edilenin gerisinde kalmış. Peki, aşı olanlarda yanıt devamlılığı ne kadar? Madem hastalığın ikinci defa geçirilebileceği iddia ediliyor, giderek azalan antikor miktarı sonraki olası yeniden enfeksiyonu önler mi? Yanıt kesin bilinmese de muhtemel, çünkü sistem antikor değerlerine kandan bakıyor, oysa yanıt bambaşka yerlerde de ortaya çıkıyor, yani kandaki değere bakıp “korumaz” demek mümkün değil. En azından deneysel aşamada antikor kalmasa bile koruyuculuğun devam ettiği görüşü ağır basmış.
3. Aşı altta yatan başka hastalığı olanlarda ne kadar güvenli?
Bu sorunun yanıtı da yok. Denemelerin bütünü virüsle daha önce karşılaşmadığı varsayılan sağlıklı deneklerde uygulanmış. Riskli grupların aşıya verecekleri yanıt henüz belli değil.
Peki CoronaVac ve diğer aşılar konusunda hiç mi olumsuz spekülasyon yok, maalesef bunlar da var, ama bu sonraki okumaların ve değerlendirmelerin konusu olacak.
Kaynak
(1) Zhang Y, Zeng G, Pan H et al. Safety, tolerability, and immunogenicity of an inactivated SARS-CoV-2 vaccine in healthy adults aged 18–59 years: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 1/2 clinical trial. Published:November 17, 2020DOI:https://doi.org/10.1016/S1473-3099(20)30843-4
