Horasan harcı nasıl yapılır, kemik ve kabukla olan benzerlikleri nelerdir?

Horasan harçları olarak adlandırılan bağlayıcı harç türlerinin tarihinin binlerce yıl geriye gittiği kabul edilmektedir. Çünkü Horasan harçları gerek Eski Mısır, gerek Roma ve gerekse İslam mimarisi içerisinde yaygın kullanım alanı bulurlar. Bin yılı aşkın süredir, muhtemelen onlarca depreme dayanmış Ayasofya; Mimar Sinan’ın Selimiye, Süleymaniye Camileri gibi abideleri ve köprülerinde bağlayıcı malzeme olarak Horasan harcı kullanılır. Doğal harçlarda genel bağlayıcı olarak tüf (volkan külü), tras (doğal puzolan), zeolit, diatomit ve doğal topraklar kullanılsa da, Horasan harcı bunlardan doğrudan “organik bileşenler” kullanılmasıyla ayrılır. Bu konuda hayli kısıtlı olan kaynaklardan aktarılan bilgiler, ağaç yaprakları, soğan, sarımsak, yumurta akı, peynir, kıl ve kanın harcın oluşturulması amacıyla kullanıldığını söylemektedir. Harcın özellikleri Türkçe ya da yabancı dildeki mimarlık/inşaat dergilerinde yayınlanmış araştırmalarla da irdelenmiştir, ancak bu çalışmalar harcın fiziksel özelliklerine odaklanırlar, nasıl hazırlandığına belki de bilimsel sır olabileceği gerekçesiyle hiç değinilmez. Dahası harç hazırlanırken bu maddelerin tek başına mı, yoksa bileşim olarak mı katıldığı da bilinmemektedir. Tarihi kaynaklarda bildirilen tek özellik harcın hazırlanırken kötü koktuğudur. Kireç bir şekilde organik maddelerle bir araya getirilmekte, araya puzolan özellik gösteren pişmiş tuğla benzeri dolgu materyali katılmakta ve sonra kurumaya bırakılmaktadır. Harcın sağlamlaşmasındaki temel unsurun kalsiyum kalsit içeriğinin artması olduğu zaten bilinmektedir. Dahası bunu oluşturacak olan karbondioksitin kuruma aşamasında havadan “tutulduğu” kabul edilmektedir. O halde esas mesele Horasan harcında kullanılan organik maddelerin ne işlev gördüğünün anlaşılmasındadır. Ve elbette ucu açık olan diğer bir soru da bu harcın nasıl geliştirildiğidir.

Horasan harcındaki biyolojik bileşenler: Sülfür bağlantısı

Kemik ve kabuk örneğine geri dönecek olursak, bunlara kalsiyumun çökmesi doğrudan kollajenin varlığına bağlıdır. Kollajenin olmadığı, yeterince oluşamadığı (“uyarılmadığı”) durumlarda kalsiyum çökmesi ve kemiğin güçlenmesi olanaklı değildir. Bu bilginin bir kanıtı osteoporoz olarak adlandırılan “kemik erimesi” tablosunun doğrudan kalsiyum verilerek giderilememesidir. Diğer kanıt ise endüstriyel piliçlerdeki hızlı büyütme yönteminin süngerimi bir kemik yapısıyla sonuçlandığı gözleminden gelir. Kollajen biyolojik sistemin biçimini veren temel bağ dokusu bileşenidir. Kemikte ve kas kirişlerinde özellikle tip I olarak adlandırılan üçlü süperheliks biçiminde bulunur. Moleküller hücre içerisinde yapıldıktan sonra parçacıklar halinde hücre dışına taşınırlar, daha sonra yeniden organize olarak uç uca bağlanırlar ve prolin gibi amino asitlere hidroksil (-OH) grupları eklenerek (C vitaminini gerektiren zorunlu aşama) yan yana “kaynaştırılırlar”. Sistein amino asitlerinin sülfür grupları arasında ise güçlü çift sülfür bağları oluşturulur. Aynı durum yumurtanın kabuğu için de söz konusudur. Sık sık söz ettiğimiz üzere, yumurtanın bizim yediğimiz iç kısmı ve zarları aslında dört saatte oluşur. Zara kalsiyum çökeltilmesi ise yaklaşık 20 saat sürer ve esas kollajen bileşeni zarda ve kabuktadır..

Harcın hazırlanmasında kullanılan “yağlı kireç” demir ve çelikle reaksiyona girmez, ama alüminyum, kurşun ve pirinçle reaksiyona girer, dolayısıyla Horasan harçlarında esnemeyi olanaklı kılan malzeme olarak kurşun kullanılmak zorundadır. Bu özellik sağlamlık (stabilite) açısından en zor mimari yapı olan kulelerde ortaya çıkar. Beyazıt Kulesi’nin taş bileşenleri, içerilerine akıtılan erimiş kurşunla tutturulmuştur. Yapı harçlarında aranan temel bileşen “SO3”, yani kükürt-üç-oksittir, bileşimde en az yüzde 36-40 bulunması gerektiği belirtilmektedir. Detay sanılan bu bilgi, organik bileşenin aslında “organik kükürt bileşeni”

sağlamak amacıyla kullanıldığına işaret etmektedir. Nitekim sülfür soğan ve sarımsakta yoğunlaştırılmış olarak bulunur. Yumurta akının kaynağı ise tavuk değil, martı yumurtasıdır.

Baca sistemlerinin olası başka amaçları

Horasan harçlarına zaman içerisinde karbondioksit çökerek sağlamlaşması bir olasılık sülfür içerikli matriks yapısıyla ilişkilidir. Çimentodan karılan harçların (kentsel dönüşümde duvar kalınlığını hesaba katmayan) 40 yıl olduğu düşünülen ömürlerine karşılık, Horasan harçları havadan karbondioksit çekerek sağlamlıklarını pekiştirirler. Aslında bu noktada Mimar Sinan’ın camilerin iç havalandırmasında kullandığı ve “mürekkep elde etmek için yapıldığı” düşünülen baca sistemleri de yeniden gözden geçirilmeye muhtaçtır. Nedense bu sistemlerin iç aydınlatma amaçlı yakılan yağ lambaları ya da mumlardan çıkan isi topladıkları düşünülmüştür. Oysa sistemin harcın sağlamlaştırılması amacıyla kullanılıyor olabileceği de ciddi bir olasılıktır. Beri yandan çimento harçlı birleştiriciyle yapılmış bina duvarlarının hava geçirmeyen “saten” ile boyanması da aynı şekilde tartışılır hale gelir ve kireç boyanın kullanım gerekçelerine de güçlü bir vurgu yapar.

Not: Horasan harcı konusundaki temel bilgiler Yard. Doç. Dr. Kamile Tosun Felekoğlu’nun 17.02.2012 tarihli ders notlarından alınmıştır.

13 cevaplar
  1. ZİYA
    ZİYA says:

    Bilim nasıl yapılırmış en çok da şu tavuk sektöründeki veteriner hekim arkadaşların okuması lazım
    NOT:Sağlıksız beslenen insanın barsaklarından emilemeyen kalsiyum fosforu da alıyor ayrıca antiasit de alıyorsa buna bir de oleandronat eklemek lazım (A. Rasim Küçükusta : ilaç firmaları ilaç sarfiyatının önüne geçmek istiyorlar neden başlıklı yazısında çünkü der ilaçlar tam kullanılmalı ki yan etkisi olsun ve yanına bir ilaç daha eklensin)

    Yanıtla
    • Aybars
      Aybars says:

      Veteriner Hekimler de değil kabahat Ziya bey… tüketici odaklı olarak birim zaman ve maliyetin azaltılması enflasyon ithalat ihracat dengeleridir bu durumun sebebi. Genel kültürünüze katkı sağlar umarım. Veteriner Hekimler bilimden aciz veya bi haber değildirler.

      Yanıtla
  2. Eren
    Eren says:

    Kiremit tozu taş tozu sönmüş ve hidrolik kireç birazda parçalanmış elyaf yeterli olacaktır sonra kurumaya alın tekrar sulandırıp uygulayin

    Yanıtla
    • Arya SARRAFYAN
      Arya SARRAFYAN says:

      öyle olmaz malesef kına ve yumurta akı olması gerekiyor yoksa harç tutunamaz kök boyalarıda kullanılıyordu

      Yanıtla
  3. şahin erkaymaz
    şahin erkaymaz says:

    slm arkadaşlar ben ilkokul mezunu birisiyim kaynakçıyım ve dekorasyon işleri yapıyorum.dikkatimi çeken konulaı araştırırım.konu horasan harcı. şu anki teknolojiye göre binlerce yıl öncesine ait fosil bulunuyor bunun DNA sı araştırılıyor yaşı.cinsiyeti kaç yıl yaşamış ne yer ne içer bütün detayları açıklanıyor .horasan harcı o kadarmı sır yani hep tahmini anlatımlar var .lütfen tam açıklamasını yayınlayın ki bilgi sahibi olalım.

    Yanıtla
  4. Ibrahim Demircan
    Ibrahim Demircan says:

    Slm Arkadaslar bu sayfayı tesadüfen gordum.Yavuz hocayı tv lerde görüp tanidim,degerli bir bilim insani..
    Tarihler boyu butun medeniyetler kireci yapilarda kullanmislardir.Cin seddi yapılırken baglayici olarak princ nişastası kullandılar ,Hindistanda Pekmez ve seker kullandılar. Osmanli ve Selçuklu Yumurta beyazı , Roma sut seker kullandı .
    Horasan tarzı sıvalar uc kat uzerinden yapildigi icin her kat icin farklı karisim vardır .Ilk kat her zaman at yada diler hayvanların kili ile karisir, yada diger lifler ile karisir ,sonraki katlar daha farklı olur. en son kat kaymak denen cila gibi bir kireçler ile siva ve cila yapılır .Fas diyarında son kat zeytin yağı ile ovulup su geçirmez yapılır .
    Yuzlerce yıl tum Dünyada bu teknik ve malzeme kullanıldı.
    Bu teknik ile Taklit mermer sutunlar ,heykeller yapilmistir.

    Yanıtla
    • Ali yaldiz
      Ali yaldiz says:

      Eski bir taş binanın tadilatı için taşların arasını içten doldurmak için nasıl bir harç yapmalıyım?? tecrübe etmiş biri bir tarif verir ise memnun olurum.

      Yanıtla
  5. yasin
    yasin says:

    slm Ben Şanlıurfadan Yasin.Harran da restorasyon sırasında karşılaştığım karışım yukarıda Eren kardeşimin tarifi gibiydi hidrolik kireçli.Suyun içinde bekletilip kullanılıyordu

    Yanıtla

Cevapla

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir